Basketbol (Tarihçesi, Nasıl Oynanır? )

Basketbol (Tarihçesi, Nasıl Oynanır? )

Basketbol futbolun enerji ve yaratıcılığına, ayrıca da sürekli sayı yapılmasının çekiciliğine sahiptir. Yaratıcısı Kanada doğumlu James Naismith, bir YMCA ( Genç Hıristiyan Erkekleri Birliği) okulunun balkonuna astığı iki şeftali sepetiyle başladığı bu oyun için bugün yapılan milyonlarca salonlara görse herhalde gözlerine inanmazdı. Ama oyun 90 yıldan bu yana çok az değişikliğe uğradığından görür görmez oynananın kendi oyunu olduğunu anlardı.

Basketbol topu yerden 3.05 m yükseklikteki bir çemberden geçirmeye çalışan beşer kişilik takımlarla elle oynanan bir oyundur. Bu yüksekteki çember, oyunu uzun boyluların oyunu haline getirir ama basketbolda yetenekli kısa boylu oyuncular da çok etkili olabilirler.

A bitiş çizgisine gidiyormuş gibi yapıp “button-hook” denen taktikle yön değiştirerek 1 nolu oyuncuyu aldatıyor ve dönüp B’den gelen pası alıyor.

1Oyun Alanı

Dikdörtgen şeklinde olan alanı parke ya da sentetik malzemeden bir zemine sahiptir. Alan bir orta çizgiyle ikiye ayrılmıştır. Alanın her iki ucunda pota denen şeffaf plastik levhaya tutturulmuş, üzerinden file sarkan metal çemberler vardır. Bu çemberler alan içerisine 1.20 m kadar girer ve yerden yükseklikleri 3.05 m’dir. Her iki potanın altında bulunan alana ampul denir. Hücumdaki hiç bir oyuncu bu alanda üç saniyeden fazla kalamaz. Bu kural uzun oyuncuların pota altında beklemeleri engelleyip oyunda hareketliliği sağlar.

2Malzeme

En masraflı olan kapalı oyun alanıdır, potalar, çemberler vs. Oyuncular için yalnızca bir çift kaliteli spor ayakkabısı ve basit bir spor giysisi yeterlidir. Basketbol topunun çevresi 75-78 cm, ağırlığı 600-650 gr’dır. Bileklik, dizlik zaman zaman kullanılır ama bunlar dışında özel koruyucu yastıklar gerek yoktur. Sakatlıklar için kullanılan koruyucuların ve sargıların yumuşak olmasına, oyun sırasında öbür oyunculara zarar vermesine dikkat edilir.

3Kazanma

Çemberden yukardan aşağı doğru geçen her top için takım iki sayı kazanır. Top çemberin üzerindeki tahtaya (potaya) çarptırılarak da sayı yapılabilir. Bir faulden sonra faul yapılan oyuncu iki serbest atış kazanır ve faul çizgisinden bu atışları yapar. İki atış da müdahalesiz yapılır ve birer sayıdır.

Oyun 20’şer dakikadan iki devre oynanır. ABD’deki profesyonel ligde İse 12’şer dakikalık dört devre oynanır ve oyun normal sürede berabere biterse bir taraf kazanana kadar 5’er dakikalık devrelerle uzatılır.

4Kurallar

Kuzey Amerika üniversite ve profesyonel ligleri ile uluslararası karşılaşma kurallar arasında küçük ve teknik farklılıklar vardır. Ama temelde hepsi aynı kurallar çevresinde döner.

Oyun sırasında takımlar sahada beşer oyuncuyla yer alırlar. Herhangi bir anda oyuncu değiştirilip yedekler oyuna sokulabilir. Onun için de takımlar sahaya 10 oyuncuyla çıkabilirler. "Coach", taktik nedenlerle, oyuncuların yorulması, ya da sakatlanması nedeniyle değişiklikler yapabilir.

Oyun hakem tarafından yapılan hava atışı (jump ball) ile başlatılır ve iki rakip oyuncu topu kendi arkadaşlarına çelebilmek için birlikte sıçrarlar. Topu ele geçiren takım top sürerek ya da pas vererek rakip takımın potası önüne gelir. Top sürme basit görünen temel oyunlardan biridir.

Topu süren oyuncu tek eliyle her adımında topu yere vurarak ilerler. İki elini birlikte kullandığı anda ya pas vermesi ya da şut atması gerekir. Yeniden top süremez.

Top bir oyuncunun eline geçtiğinde takım arkadaşları daha iyi pozisyona girebilmek için harekete başlarlar. Savunma oyuncusu, şut atan oyuncuyu vücut teması yapmadan engelleyebilir. Ama savunma oyuncusu elden çıkmış bir topa en yüksek noktasından potaya düşüşü sırasında dokunamaz, bu kural uzun boylu oyuncuların boy üstünlüklerini kötüye kullanmalarını engeller.

Savunma yaparken rakibiyle vücut temasını giren bir oyuncuya ya da hücum sırasında kasten savunma oyuncusuna çarpan bir oyuncuya faul cezası verilir. Beş hata (faul) yapan oyuncu oyun dışı kalır. ABD Profesyonel Ligi'nde 6 fauller oyun dışı kalınır. Eğer çarpma rakibin şut atması sırasında yapılmışsa iki sayı için üç serbest atış hakkı verilir. Daha hafif hatalar kural çiğnenmesi olarak belirlenir. Bunlar ayakla topa dokunma, yürüme (topu yere vurmadan 1,5 adım atma) ve iki özel zaman kuralını çiğnemedir.

Bu iki kuralla oyun hızlandırılmıştır:

Bir takım topu kazandıktan 10 saniye sonra kendi yarı sahasından çıkarmak savunma yaparken rakibiyle vücut temasına giren bir oyuncuya ya da hücum sırasında kasten savunma oyuncusuna çarpan bir oyuncuya faul cezası verilir. Beş hata (faul) yapan oyuncu oyun dışı kalır. ABD (NBA) Profesyonel Ligi'nde 6 faulle oyun dışı kalınır. Eğer çarpma rakibin şut atması sırasında yapılmışsa iki sayı için üç serbest atış hakkı verilir. Daha hafif hatalar kural çiğnenmesi olarak belirlenir. Bunlar ayakla topa dokunma, yürüme (topu yere vurmadan 1,5 adım atma) ve iki özel zaman kuralını çiğnemedir. Bu iki kuralla oyun hızlandırılmıştır: Bir takım topu kazandıktan 10 saniye sonra kendi yarı sahasından çıkarmak ve 30 saniye içerisinde de rakip takım potasına atmak zorundadır (ABD Profesyonel Ligi'nde 24 saniye). Amerikan Üniversite Ligi'nde böyle bir kural yoktur.

Hatadan sonra top rakip takıma verilir ve bu takım topu hatanın yapıldığı yere en yakın noktadan ve kenardan oyuna sokar. Bir takım topu oyun alanının dışına atarsa ya da sayı yaparsa top öbür takıma geçer. Top dışarı çıktığı yerden, kenardan oyuna sokulur. Sayı atma durumunda ise pota altından oyun alanına sokulur.

5Beceriler

Gerçi oyundaki her oyuncu şut atabilir ve her oyuncunun savunma yapması zorunludur, ama takımdaki beş oyuncunun da ayrı ayrı görevleri vardır. Kanatlarda oynayanların ve sol yanlardan ve köşelerden iyi şut sağ atmaları beklenir. Potadan dönen topları kazanabilmek için iyi birer rebound alicısı olmaları gerekir.

Pivot'lar en uzun boylu oyuncular olup en iyi rebound alan ve genel olarak en çok sayı atanlardır. Hücum sırasında arkaları potaya dönük pas alp ani bir dönüşle şut atabilmelidirler. Savunmada ise pota ile karşı hücum oyuncuları arasındaki son oyuncular olduklarından hata yapmadan şutları kesebilmelidirler.

İki guard oyuncusu üç forvet oyuncusunun gerisinde oynarlar. Oyun yaratıcı ve kurucu olduklarından genellikle daha kısa ve hızlı olurlar. Topu pota altında dolaşan forvet oyuncularına vermeye çalışırlar ama uzaktan da (8 m kadar) iyi şut atabilmelidirler. İyi guardlar, ayrıca, savunmadan hücuma ani geçiş demek olan fastbreak'lerin de yaratıcısıdırlar.

Bütün oyuncular topu yere çarptırarak veya aşırtarak kısa ve uzun paslar verebilmelidirler. Tanımlanabilecek atış türleri arasında ise şunlar vardır: Turnike: Topu sürüp pota altında sıçrayarak yapılan atış; Set shot: Durarak uzaktan atış (5-8 metre);

Jump shot: Zıplayıp yere düşmeden topun elden çıkarıldığı atış. Çengel atışı ise (hook) oyuncunun arkası potaya dönükken kolunu çengel gibi yapıp çevirerek başının üzerinden şut atmasıdır.

6Taktikler

Basketbol takımlarının her şeyden önce iki önemli konuda karar vermeleri gerekir: Oynanacak hücum ve savunma çeşidi. Her iki karar da oyunun gidişini büyük oranda etkiler. Üç ayrı hücum türü vardır. Birincisinde yavaş, önceden planlanmış şekilde ve hücuma verilen zamanı sabırla kullanarak atak yapılır. Bu tarz oyunda iyi paslaşan ekip elemanları yer değiştirerek bir oyuncuyu serbestçe şut atabilecek bir duruma sokarlar.

Oyunun daha da yavaşlatılmasına boy kısalığından doğan dezavantajın kapatılabilmesi için de başvurulabilir. Çünkü yerini bulmayan acele atışlarda topun uzun boylu rakipler tarafından havada kapılma şansı daha fazladır. İkincisi hızla koşulara dayanan fast break’lerle sayıya giden oyun tarzıdır. Uzun takımlar tarafından tercih edilen bu tarzda hücum alanına geçirilen top çabucak kullanılır. Bu takımlar süratlerine ve rebaund güçlerine güvenerek sakınmadan oynarlar. Üçüncüsü ise kontrollü fast break'lerin yer aldığı oyun tarzıdır. Bu oyunda fast break'te önü boş ise oyuncu hızla kaçar, ama savunma çabuk geri dönmüşse, oyun hemen yavaşlatılır.

Hücum taktiklerinin çoğunun belirgin yönleri vardır ve buna göre karşı takım savunma biçimini seçer. Az sayıda takım hem planlı ve yavaş oyunu, hem de fast break'leri birlikte uygulayabilir.

İki temel savunma biçimi vardir:

Alan savunmasında (Zone), oyuncu belirli bir bölgeyi savunur. Adam adama savunmada (Man-to-man) ise, hücum eden kişi gölge gibi izlenerek savunma yapılır. Alan savunması pas

atıp içeri kaçan (cut yapan) takımlara karşı etkilidir, çünkü savunma sırasında oyuncular bölgelerini terk edip açık vermezler. Adam adama savunma ise dayanıklılık, çabukluk ve sürat ister ve iyi yapıldığında çok etkili bir savunma aracıdır.

Adam adama savunma 5 hızlı oyuncuyu gerektirir, alan savunması ise yavaş bir ya da iki oyuncunun eksiklerini kapatabilecek bir savunma biçimidir. Her iki savunma biçimi de bütün oyun alanına yapıldığında pres adın alır. Alan presi topu çıkarmaya çalışan takımı kendi sahasında 10 saniye tutmak için yararlıdır, ama uzun paslı fast break'lere karşı başarısız kalır.

Adam adama pres ise fiziksel güce dayandığından uzun süre uygulanamaz.

Takımda her oyuncunun özel taktik görevleri vardır. Herkes için olan bir görev hücumdaki bir oyuncunun arkadaşını perdeleyerek rahat şut atmasını sağlamasıdır. Savunma yapanlar ise, top bir oyuncuya geçtiğinde, kendi adamından sıyrılarak arkadaşı ile birlikte onu iki kişi kontrole alırlar ki bu hareket ancak savunmadakilerin çok iyi anlaşmalarıyla başarılı olur. Aynı şeyler adam adama savunmada adam değiştirme (switch) sırasında da söz konusudur. Bu iş için bir arada uzun süre antrenman yapmiş olmak ve oyunları çok iyi bilmek gerektiği açıktır.

Savunma biçimi hemen anlaşılır, hücum sistemini anlamaksa biraz daha zordur. Eğer oyuncu rakibini gölgesi gibi izliyorsa bu bir adam adama savunmadır. Hücum takımının potaya doğru savunmanın arasına girmesine izin veriliyorsa, bu bir alan savunmasıdır. Fast break'li oyun hızından kolaylıkla belli olur, ama önceden planlanmış kontrollü hücum taktiklerini hemen anlamak o kadar kolay değildir. Taktiklerde çok değişik uygulamalar yer alır, onun için de bunları ancak kendisini basketbola vermiş seyirciler ayırabilir; arada bir maça gidenler neler yapıldığını anlayamazlar.

Turnike atış en kolay atıştır, çünkü oyuncu potaya ne kadar yakınsa atışını başarılı şansı o kadar yüksektir. Bu resimdeki oyuncu topu potaya çarptırmakta ve yansıyarak çemberle düşmesini sağlamaktadır.

7Terimler

Assist (Yardım): Sayı atılmasını sağlayan pas.

Back court (Geri Saha): Savunma alanı.

Boxing owt (Baks): Vücudu potayla hücum oyuncusu arasına sokma.

Buttonhook: Yön değiştirme.

Defensive Rebound (Savunma reboundu): Savunmada alınan rebound.

Double team (Iki kişi savunması): İki savunma oyuncusunun bir kişiyi tutması.

Drive (Yüklenme): Çok hızlı hücum.

Dunk shot (Smaç): Topu sepete basma.

Fake (Feyk): Aldatma.

Field goal (Şut sayısı): Oyun sırasında yapılan iki sayılık atış.

Free throw (Serbest atış): Engellenmeden, serbest atış çizgisinden faul yapılan oyuncu tarafından (sakatlanmamışsa) atılan 1 sayı değerinde atış.

Game clock (Oyun saati): Oyun sırasında işler, top dışarı çıkınca ya da hata yapılınca durur. Bu şekilde 40 dakikalık oyun 2 saate yakın sürebilir.

Goal tending (Sayı kesme): Potaya doğru inişe geçmiş topu engelleme; yasaktır.

Jump ball (Hava atışı): Oyunu başlatma atışı. Hakemin iki oyuncu arasında havaya attığı topu bu oyuncula kendi arkadaşlarına çelmeye çalışırlar.

Pattern offense (Kurulu hücum): Önceden planlı bir oyun için topu yavaş kullanıp oyuncuların hücumda yerlerini almalarını sağlama.

Personalfaul (Kişisel hata): 5 hatadan sonra oyuncu oyun dışı kalır. (ABD Profesyonel Ligi'nde 6)

Pick/Screen (Perde): Bir oyuncunun hücumda öbürünü perdelemesi. Topu tutan takım arkadaşı ile rakip oyuncu arasına girer.

Pressive defence (Baskı savunması):Bütün sahada yapılan savunma, 10 saniyede topun yarı sahadan çıkarılamaması için yapılır.

Shot clock (Top kullanma saati): 30 saniye top kullanma süresini tutmak için çalışan saat. Süre bitiminde top rakip takıma verilir.

Stalling (Yavaşlatma): Topu kaptırmamak için oyalama. (Amerikan Universite Liglerinde çok uygulanır).

10 second line (10 saniye çizgisi): Yarı saha çizgisi. Savunmada olan takım 10 saniyede topla bu çizgiyi geçmelidir.

Time out (Mola): Oyunun taktik vermek amacıyla durdurulması.

Travelling (Yürüme): Topla yere vurmadan 1,5 adım atma. Cezası topun karşı takıma verilmesidir.

Kaynak: ‘’ADAM’’ spor seyircisinin el Kitabı’ndan yazılmıştır.