Amerikan futbolu benzeri bulunmayan bir spordur. Her ne kadar kökeni rugby gibi oyunlara dayanıyorsa da yüz yıllık bir gelişme sonucu teknik düzeyi son
derece yüksek olan ve bilgisayar kullanımını gerektiren bir oyun durumuna gelmiştir. Oyun alanındaki strateji yandan "coach" lar (antrenörler) tarafından planlanır ve buda oyunu şiddet unsuru katılarak oynanan bir tür satranca benzetir. Basit bir anlatımla oyun, 11 kişinin oval bir topu elde taşıyarak veya paslaşarak rakip takımın kale çizgisi ötesine geçirmesidir. Rakip takımın engellemesine izin verilir ve bu engelleme o kadar etkilidir ki, topu taşıyan takıma yaklaşık 9 m ilerleyebilmesi için dört hak tanınır. Bu İlerlemeler oyun alanının uzunluğu olan 92 m boyunca yapılır.
Oyun her üç dört saniyede bir durur ve başlamadan önce oyuncular yeniden küme olurlar. İlerlemek için ite kaka yol açan oyuncuların rakip oyuncularla şiddetli çarpışmalarında korunmaları amacıyla başlık takmaları ve yastıklarla vücutlarının çeşitli yerlerini doldurmaları zaten iri olan gövdelerini birer dev adam görünümüne sokar. Oyun sırasında saha içinde her takımdan yalnızca 11 oyuncu bulunur. Fakat bir takımın "coach"u değişik taktiklerini yürütebilmek için her biri ayrı özellikte toplam 45 oyuncudan oluşan bir kadroyla karşılaşmaya çıkar. Birçok oyuncu oyun sahasında yalnız bir iki saniye kalır ve yeni oyun denemelerine girişecek olan arkadaşlarına yerlerini bırakırlar. Oyunda topu taşıyan takıma hücum (offense), topsuz rakibine de savunma (defense) adi verilir. O bu oyun özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde profesyonel lig karşılaşmalarında milyonlarca seyirciyi statlara ve televizyon başına çeker. Mevsim olarak Ağustos-Ocak ayları arasında oynanır. Okullar ve üniversitelerde de büyük bir ilgi kazanmıştır. Futbolun Amerikan tipi yaşamın bir göstergesi olduğu yolunda da araştırmalara dayalı bazı iddialar ortaya atılmıştır. Oyuncular uzaydan gelmiş gibi görünürler ve bu oyunda yalnızca çabuk, büyük fiziksel güce sahip, top taşıma yeteneği ve karar verme özelliği olan olağanüstü atletler zirveye varabilirler.
1 Oyun Alanı
Çağdaş teknoloji oyunun tamamına girmiştir; geleneksel olarak çim sahada oynanmasına rağmen hava koşullarından daha az etkilendiğinden birçok takım artık yapay zeminli sahalara sahiptir. Kale direkleri eskiden şeklinde yapılırdı, artık şimdi bu direkler de modernleşmektedir. Kalenin üst yatay çubuğu ve bu çubuğa bağlı iki dik direğin yukarı kısımları arasında kalan boşluğun şutla sayı kazanma sırasında önemi vardır. Oyuncuların sakatlanmalarını önlemek amacıyla direklerin bacakları kaldırılmış ve bunun yerine geriye doğru yay biçiminde tek bir direk kaleyi yere bağlamakta kullanılmıştır. Seyircilerin ve oyuncuların, bir takımın topu yeniden kazanması için gerekli 9 m'nin tamamının veya bir kısmının aşılıp aşılmadığını görmeleri amacıyla oyun alanını 4.5 m'lik bölümlere ayıran çizgiler çizilmiştir. Alanın boyutları her zaman aynıdır, değişmez.
2 Malzeme
Oyuncular gerekli yerlerine bol miktarda koruyucu yastık yerleştirirler. Yüz maskesiyle örtülü bir başlık oyuncunun başını doğrudan gelecek etkilerden korur. Ek olarak ağıza dişlere uygun koruyucu takılır. Omuz yastıkları, böbrek yastıkları, kalça yastıkları ve diz yastıkları yerlerine bağlanır. Ayrıca eklemlere sarılan bantlar da burkulmaları önler. Kabaralı ayakkabılar, hafif ve numaralı forma ve sarkan yastıkları yerinde tutmak için giyilen sıkı pantolon giyimi tamamlar.
3 Kazanma
Oyunu başlatacak takım yazı-tura ile belli olur. Oyun 32 m veya 37 m çizgilerden ayak vuruşu ile başlar. Bu karşı takıma topu yakalama şansı verir. Topu yakalan takımın görevi topu ileriye dört haktan en az 9 m taşınmaktır. Bu dört haktan her biri duruş.
Savunma ( Defense) S= geri emniyet oyuncusu (safety) CB= köşe savunucuları (cornerback)
LB= ikinci hat savunma (linebacker) DE= uç çizgi savunma oyuncuları (defensive end) DT= orta çizgi savunma oyuncuları (defensive tackle)
Hücum (Offense) T= ofansif orta çizgi oyuncusu (tackle) G= ofansif koruyucu (guard) C= merkez oyuncu (centre) TE= iri, çizgi uç oyuncusu (tight end) SE= daha ufak, çizgi üç oyuncusu (split end) QB= kilit oyuncu (quarterback) WR= top yakalayıcısı (wide receiver) RB= top taşıyıcı ( runningback)
(down) olarak isimlendirilir. 9 m kazanılırsa yeniden elde edilen dört hakla bir 9 m daha ilerlenebilir. Başarılamazsa top rakip takıma verilir. Oyunda amaç, hücumdaki takım için, rakibin kale çizgisinin geçmektir ve bunun için de hücum edenler rakip takımın kendi kale çizgilerinden uzak tutmaya da çalışırlar. Bu yüzden hücum oyuncuları eğer son haklarında 9 m'yi tamamlayacakları anlarlarsa topu ayak vuruşuyla rakip takımın alanın derinliklerine göndererek karşı hücumun uzak bir yerden başlamasını sağlarlar. Takımlar rakibin ''kale'' sinini almak amacıyla ilerlemeye çalışan karşılıklı iki orduya benzerler. 9 m ilerlemenin iki yolu vardır. Topu sıkıca eliyle kavrayan oyuncu savunma tarafından durduruluncaya kadar koşarak ilerler. İkinci ve daha gösterişli yol, ilerde topsuz koşan yakalayıcıya topun havadan atılmasıdır. bu hareketle genellikle 27,5 m. kadar ilerleme yapılabilir. Bununla birlikte eğer top savun yapan takım tarafından kapılırsa (interception) o takıma geçer. Eğer topu yakalayan olmazsa pas tamamlanmış demektir ve bir hak yanmasına rağmen hiç bir ilerleme sağlanamamış olur.
Dört hak süresince oyuncular koşma ya da pas verme kombinasyonlarını deneyebilirler. Gene iki ordunun savaşında olduğu gibi amaç, savunmada olanı hücumda yapılana yön değişiklikleri ile şaşırtmaktır. Bir takım topu rakip takımın kale çizgisinden ödeye götürürse 6 sayı kazanır ve buna touchdown adı verilir. Touchdown sonrası kale önünde yerden yapılan bir ayak 1 sayı daha kazanabilir. Okullar ve Üniversitelerarası liglerde değişik bir kural uygulanması getirilmiştir: Ayak vuruşu yerine ikinci bir touchdown’un 2.75 m çizgisinden başlayarak yapılması sonucu 2 sayı kazanılır.
Hücum takımın rakip takımın kale çizgisi yakınına kadar gelip 9 m’yi tamamlayacağı kanaatine varırsa topu rakibine geri vermektense ayak vuruşu ile alan golü (field goal) girişiminde bulunur. Alan golü 3 sayı değerindedir ve oyun alanının herhangi bir yerinden yapılabilir. Bunun için top merkez oyuncu (center) tarafından geriye, topu vurması için tutacak oyuncuya hızla verilir. Sonra da top tutulurken özel olarak bu iş için seçilmiş bir vurucu rakip kale çizgisinden yaklaşık 45 m’ye kadar varan uzaklıklardan topa ayak vurur.
Bir başka sayı yapma yöntemi de savunmayla ilgilidir. Hücum takımında topu elde taşıyan oyuncu zorlanarak kendi kale çizgisinin arkasında yakalanırsa savunma yapan takım 2 puan kazanır. Buna emniyetli kaptırma, safety adı verilir.
Oyun 15’er dakikada 4 devre oynanır. Oyunun asıl süresi 1 saat olmasına rağmen, saatin yalnızca topun oyunda olduğu sürece çalışmasında dolayı, genellikle maçlar 3 saatte biter. Bu süre sonunda durum berabere ise profesyonel lig karşılaşmalarında oyun 15 dakika daha uzatılır ve ilk sayıyı yapabilen takım galip gelir.
4 Kurallar
Futbolda diğer sporlara oranla daha şiddetli fiziksel temas olmasına rağmen, kasti sertlik, yumruk atma, tekmeleme ve çelmelemeler yasaklanmıştır. Siyah beyaz şeritli gömlek giymiş olan hakemler kurallara aykırı bir harekette yere mendil atılır.
Oyun temelde bir hakta birkaç metre ilerlemeye dayandığından cezalar kolaylıkla verile bilir. Eğer hatayı yapan takım hücum takımın ise hatanın büyüklüğüne göre 4.5, 9, yada 13.5 m’lik gerilme cezası alır. Bu nedenle cezayı yiyen takım örneğin üç hakta 18 m ilerlemek zorunda kalabilir. Eğer savunma takımı kuralları çiğnerse hücum takımına 4.5, 9, yada 13.5 m’lik ilerleme verilir ki bu da hücum takımının otomatik olarak yeni bir 9 m için birinci haklarını kazanmalarını sağlar. Bazı durumlarda strateji yönünden takımın işine yaramayan lehte cezalar red edilebilir. Oyuncu başlangıç vuruşundan sonra topu kapıp rakip takımın kalesine doğru koşmaya başlar. Takım arkadaşları topla koşan oyuncuya yol açmak için, üzerine gelen rakip takım oyuncularını engellerler. Bir oyuncunun topu kapsamından sonra boydan boya oyun alanına geçerek touchdown yapması mümkündür, ama genellikle topu yakaladıktan kısa bir süre sonra engellenir. Üniversite arası liglerde kurala göre topla koşan oyuncunun vücudunun eli dışından herhangi bir yere değerse oyun durdurulur. Bu durumda oyuncu düşürülmüş ve engelleme başarılırmıştır. Profesyonel oyunda yan engellemelerde bile oyuncu koşmasına devam eder hakem oyunu ancak oyuncunun ilerleyişi bittiğinde durdurur. Oyun durunca oyuncular bir araya toplanır ve guarterback gizlice arkadaşlarına hangi oyunu yapacaklarını söyler. Savunmadakiler de genellikle aynı şeyi yaparlar, yalnız hareketleri kalıplaşmış olduğundan taktik alışları çok kısa sürer. Her iki tarafta da bir birinden 30 cm’lik aralıkla karşılıklı dizilir. Dizilme çizgisine line of scrimmage adı verilir ve bu çizgi topun ucunda, oyun alanı enince, hayali bir çizgidir. Bu çizgiden itibaren 9 m taşımak zorundadır. Kenar çizgisinden iki kişi olacak 9 m uzunluğunda iki ucu direkli ve bu direklerden birinde de bayrak bulunan bir zincir taşırlar. Bayraklı direk dizilme çizgisinde tutulur, diğer direk 9 m ilerlemek için gerekli mesafeyi belirler. Böylece bir takımın kaç metre daha ilerlemesi gerekli ortaya çıkar.
Zincir bir 9 m serisi boyunca hareket itelemez ama üçüncü bir hakemde bulunan bir diğer direkle oyunun ne kadar ilerlediği işaretlenir. Aynı direkte bir sonraki oyun başlangıcından hangi hakta olunduğu tabela ile belirtilir. Dizilme, kuralına uygun yapılır ve her iki takım da tamamen bu çizginin gerisinde kalırlar. Centre topun üzerine ellerine koyar. Quarterback onun arakasındadır ve oyunla ilgili yalnız kendi takımın elemanlarınca anlama bilinen bir dizi şifreli taktikleri sayar. Bu sayma ‘’59-kırmızı-mavi-hut!’’ biçiminde olabilir. ‘’Hut’’ denildiği anda centre topu bacaklarının arasında geriye Quarterback’in ellerine verir ve oyun başlar. Bazen Quarterback rakip takımın dizilişteki bir açığını yakalandığında audible denem ve son anda taktik değiştirmek anlamına gelen yeni bir strateji dizisinin herkes tarafından duyulacak şekilde bağırır.
Bir sürü hareket çok hızlı yapıldığından yalnızca televizyondaki ağır çekimle yeniden izlenebilir. Quarterback’in yaptığı el çabukluğu ancak bu şekilde görülebilir. Quarterback koşucuya (Runningback) topu verirken bir aldatmaca yapabilir ya da havadan pas atmak için geri pozisyonunu alır.
Oyuncuların rakiplerini engellemesine izin verildiğinden topu taşıyan adam genellikle karşı koyanların arasından kendisine yol açan bir arkadaşını izler. Bazen oyuncuların savunma kararı arasından yalnızca 2-3 m’lik bir ilerleme girişiminde bulunur. Uzun paslaşmalarda yakalayıcılar dizilme çizgisinden itibaren kendileri için hava pası savunucularından kurtulacak bir biçimde seçilmiş bir hatta hızlı koşarlar. Quarterback pası attığı zaman dizilme hattının gerisindedir ve topu yakalarken hızla koşan yakalayıcıya atışı büyük bir hassasiyet yapmalıdır. Oyun başlamadan evvel oyuncuların haksız avantaj sağlayacak .
İlerleme yapmalarını önlemek için bazı kurallar vardır ve yalnız bir oyuncunun dizilme hattının gerisinde yanlamasına koşmasına izin verilir nokta. Engelleme amacıyla savunmadakiler kollarını kullana bilir. Fakat hücumdakiler rakip oyuncuyu yakalayamaz. Arkadan engelleme (clipping) ve atılmış pası yakalamaya çalışan oyuncuyu o anda engelleme, yani pasa karışma (pass interference) yasaktır. Savunma yapan oyuncu pasın yakalayıcıya gelişini, topu başlangıçta engelleyerek, ya da oyuncuyla top arasına girerek önleyebilir. En iyisi pası kapma, yani ‘’interception’’dır.
5 Beceriler
Futbolda her oy uncunun oynadığı pozisyon, özel beceri ister. Bu takımdan, Amerikan Futbol yeryüzündeki sporlar arasından en çok istemi olan bir spordur. Oyuncular için, genellikle, futbol oynuyor denmez de, belli pozisyonlar anılarak, hücum savunması (offensive guard) ya da savunma engelleyicisi (defensive tackle) oynuyor denir. Coach'ların tercihi ne pozisyonda oynarsa oynasın, hızlı oyuncudur. Oyuncuların 35 m'yi koşma hızları önemlidir; çünkü bu mesafe savunmadaki iri bir adamın rakibini yakalamak için koşabileceği en uzak mesafedir. Bir savunma adamının hücum adamından daha hızı olması normaldir. Hareketlilik bu oyunda çok önemlidir. Oyuncular arasındaki en
Bu ufak boşluklardan yararlanarak oyunda yana ve hatta geriye çabuk hareket yeteneği büyük önem taşır. Quarterback: Oyun alanının generalidir ve taktik konusunda bilgili olmalıdır. Coach'un verdiği taktikleri yürütmekle görevli olmasına rağmen genellikle kendi oyunlarını kendi seçmek durumunda kalır. Eğer coach kenardan bir mesaj iletmek isterse bunu bir yedek oyuncusunu oyuna sokarak yapar. Bütün hücumlar quarterback tarafından başlatılır. O yalnızca iyi pas uzatmakla değil, ayni zamanda topu elden çabuk çıkarmakla da yükümlüdür. Paslarını 54 m'ye kadar ulaştırabilmelidir. Topu elden çıkarması için aşağı yukarı 3 saniyelik bir süresi vardır. Topla koşabilmeli ve sert engellere direnebilmelidir. Oyunda anahtar oyuncudur ve kendine güvenini hiçbir zaman kaybetmemelidir.
Linemen (Çizgi adamı):
Futbolda en iri oyunculardır. Boyları 2 m’nin, ağırlıkları da 125 kg’ın üzerindedir. Güçlerini ve iriliklerini, kendileri gibi güçlü ve iri rakiplerinin, hücumdaki yakalayıcıları engellemelerini önlemede kullanırlar.
Backs (Arka adamlar):
Esasta iki tiptirler:
Dümdüz koşmak ve engellemek amacıyla güçlü ve iri; açıklardan koşmak için de daha küçük yapılı ve hızlı oyuncular. Oynaması çok zor bir pozisyondur. Koşan arka adam (running back) şansız olduğu zamanlarda üç savunma oyuncusu tarafından engellenebilir ve üzerine bu üç adamın ağırlığı (340 kg) biner. Bundan dolayı kolaylıkla, özellikle de bacaklardan sakatlanabilirler.
Down linemen (savunma çizgi oyuncuları):
Savunmada hücum hattının hemen karşısında duran adamlardır. Oyunun başlangıcında bacakları üzerinde gövdeleri eğik bir şekilde dururlar. Görevleri oyunun akış yönünü izleme ve forvetlerle geriden koşanların ilerleyişlerini durdurmaktır.
Line backers (İkinci hat savunma oyuncuları):
Genellikle sağlam, uzun ve ince olurlar. Boyları 1.92 m kadar, kiloları da 100’e yakındır. Running Back’leri yakalayacak ve pas kapacak kadar hızlı, karşı takımın ön hattındaki engellemeleri aşabilecek kadar güçlü ve aynı zamanda engelleme yapacak kadar da dayanıklı olurlar. Quarterback’in savunmadaki karşıtıdırlar.
Pass receivers (Pas yakalayıcılar):
Atılan pasları yakalamada uç adamlar (ends)ve yan adamlar (wide receivers) ile birlikte son zamanlarda running back’ler de pas yakalayıcı olmuşlardır.
Safeties (Geri emniyet oyuncuları):
Ana pas önleyicileridir ve hızlı yakalayıcıların yanından ayrılmayıp havadan atılan pasların yakalayıcıya ulaşmasını engeller. Savunmanın en gerisinde bulunduklarından yaptıkları hatalar hemen göze batar. Zayıflara göre bir iş değildir. Engelleyici olarak da görev yaparlar.
6 Taktikler
Taktikler coach tarafından planlanır. Planlamada her biri oyunun özel kesimlerine dikkat eden dokuz kadar yardımcı olur. Her takımın hücum ve savunma planlarını gizli olarak tuttuğu bir oyun defteri vardır. Bütün oyuncular oyun sezonu açılmadan önce bu oyunların terimleriyle birlikte bilmekte zorundadırlar. Her oyunda o oyuncuların özel görevler verilir ve bu görevler çalışmalarda tekrarlana tekrarlana oyun sırasında aksamasız bir şekilde yapılacak hale getirilir. Bu planlar burada yazılamayacak kadar çok ve karmaşıktır. Taktik olarak bir coach hem kendi takımının, hemde karşı takımın gücünü ve zayıf yanlarını iyi bilmek zorundadırlar. Bazen topun ilerletilmesi topu oyuncuların taşımasıyla ve rakip takımın savunmasını devirerek yapılır. Bazı coachlar da quarterback ve yakalayıcının üstün yeteneklerine güvenerek topu havadan paslarla iletirler. Quarterback topu yakalayıcı bulunduğu yere değil, bulunması gereken yere atar. Bazı durumlarda oyun alanının dışına kaçan ya da doğrudan rakibe giden pasların hatası quarterback’ten çok orada bulunması gereken yakalayıcıya aittir.
Coachlar içine düşülen bu durum için ayrı bir oyun hazırlarlar. Daha önce yapılmış karşılaşmaların filmlerini seyrederek yapılacak karşılaşmada uygulanabilecek oyunların tahmininde bulunurlar. Bazı profesyonel takımlar karşı takım oyunlarının hareketlerini saptamak için bilgisayar programcıları tutarlar. Asistanlar oyunu tepeden kuşbakışı izleyerek kendi coach ‘larına her iki takımın da gözüken güçlü ve zayıf yanlarını bildirirler. Bu bilgiler oyun alanının kenarında oyuncularla birlikte bulunan asıl coach’a ya telefon ya da telsizle iletilir.
Futbol tam anlamıyla bir taktik oyunudur. Ama gene de sonunda sonucu belirleyen, oyuncunun topu yakalamak için zıplarken ki zamanlaması, ya da savunmadaki küçük bir duraksamadan yararlanıp engeller arasından sayıya doğru kararlılıkla koşmasıdır.
7 Terimler
Down (Duruş): Her bir oynama hakkına verilen addır. Bir takımın 9 m ilerlemesi için dört down’ı vardır ve başarırsa bir 9 m daha ilerleme hakkını kazanır.
Filed Goal (Alan golü): Üç sayı değerindedir. Yerden yapılan bir ayak vuruşuyla topun kale direkleri arasından geçirilmesi durumunda verilir.
Forward Pass (İleri pas ): Futbolun en heyecanlı oyunudur. Dizilme çizgisinin arkasından beş yakalayıcıdan birine atılan toptur. Pas serbest top olduğundan savunmada bulunan karşı takım tarafından kapılma (interception) tehlikesi vardır. Yakalarsa karşı takım topa sahip olur.
Fumble (Düşürme): Topla koşan oyuncunun engelleyiciler tarafından yere indirilmeden topu elinden düşürmesidir. Top o anda serbesttir ve çevresindekiler kapmak için üzerine atlarlar.
Incomplate Pass (Yarım pas): Hücum ve savunma oyuncuların tarafından yakalanamamış pastır. İlerleme yapılmadan bir hak harcanmış olur.
Line of Scrimmage (Dizilme çizgisi): ayak vuruşuyla başlayışlar dışında futbolda her oyun değişik bir noktadan başlar. Bu nokta kenar çizgisi üzerinde işaretlenir ve 9 m ilerlemesi için bir başlangıç alınır. Bütün paslar bu çizginin gerisinden atılmalıdır.
Punt (Degaj): Topu elden bırakıp yere düşmeden yapılan ayal vuruşudur. 9 m’yi 4 hakta kat edemeyeceğini sezen takım, son hakkında topu rakip takımın sahasının derinliklerine düşürmek için degajı kullanır. İyi degajcılar topu yaklaşık 35 m’ye kadar atarlar, ama rakip takım yakalayıcıları da topu yakalarlarsa iyi bir karşı atakla 9 m ilerleyebilirler.
Quartr (Çeyrek): 15 dakikalık devreler.
Safety (Emmiyet): Hücum takımın için bir utanç nedenidir. Kendi kale çizgisinin arkasına topla yakalanma nedeniyle rakip takıma iki sayı kaptırırlar.
10 yards to go (9 m kaldı): Yeniden hak kazanmak ileri doğru koşulması gereken mesafedir. Birbirini izleyen her oyunda geriye kalan koşulacak metre azabilir. Pozisyon ikinci ve 7, üçüncü ve 4, dördüncü ve 2 şeklinde hakem tarafından bildirilir. Rakamlardan birincisi hak sayısını, ikincisi ise 9 m’yi tamamlamak için koşulması gereken mesafeyi metre olarak belirtilir.
Time out (Mola): Saat otomatik olarak bir oyun tamamlanınca durdurulur (yarım pas durumunda olduğu gibi). Böylece asıl oyun süresi harcanmamış olur. Ek olarak oyuncuların coach’ları ile konuşmaları için takımlar mola alabilirler.
Touchdown (Kale çizgisinin geçiş): Futbolda ana sayı kaynağıdır. Takıma 6 sayı kazandırır.
Savunma (Defense) O
CB = Köşe savunucusu (cornerback)
S= Geri emniyet oyuncusu (safety)
LB= İkinci hat savunma oyuncusu (line backer)
Hücum (Offense) O
QB= Quarterback
WR= Top yakalayıcı (wide receiver)
RB= Top taşıyıcı (runningback)
TE= Çizgi uç oyuncusu (tight end)